Trzy miesiące od 3 września 2015, kiedy wydano zarządzenia o utworzeniu Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego (NIST), to czas bardzo intensywnych działań organizacyjnych tej państwowej jednostki budżetowej, przejmowania i wyposażania go w majątek, zatrudniania pracowników oraz – co godne podkreślenia - jednoczesnej realizacji już ponad 20 ważnych dla samorządu przedsięwzięć.
Dlaczego Łódź
Kierownictwo Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji zdecydowało, że w ramach decentralizacji położenia instytucji centralnych i z powodów ekonomicznych m.in. niższe koszty utrzymania i niższe płace, siedziba Instytutu będzie poza Warszawą, ale jednocześnie w miejscu pozwalającym na dogodny dojazd z całego kraju.
Dzięki współpracy z władzami samorządowymi odpowiednią nieruchomość pozyskano w Łodzi, w której, co niezwykle istotne, zlokalizowanych jest wiele ośrodków akademickich, które mogą stanowić zaplecze naukowe dla działalności NIST.
W gąszczu działań organizacyjnych
Problem przekazania nieruchomości w Łodzi przy ulicy Zielonej 18 został rozwiązany na poziomie rozliczeń pomiędzy administracją samorządowa i rządową. Minister Finansów 15 października zdecydował o zwiększeniu budżetu Wojewody łódzkiego, na opłacenie VAT od przekazywanej nieruchomości. Co warte podkreślenia, środki te w pełni wróciły do budżetu państwa, po wpłacie dokonanej przez Prezydenta Miasta Łodzi. Wykonanie wielu czynności administracyjnych, pozwoliło na podpisanie 3 listopada aktu notarialnego i nieruchomość weszła w zasób Skarbu Państwa. Kolejnym krokiem kierownictwa NIST było wystąpienie do Ministra Skarbu i Prezydenta Miasta Łodzi o przekazanie nieruchomości na rzecz MAiC, a w dalszej kolejności Instytutu.
16 listopada 2015 r. Minister Skarbu przekazał nieruchomość Ministerstwu Administracji i Cyfryzacji, na potrzeby Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego. Z powodów formalnych, w związku z reorganizacją resortów, w celu wyposażenia NIST w tę nieruchomość niezbędne będzie wystąpienie ze strony MSWiA do Ministerstwa Skarbu Państwa w celu potwierdzenia wcześniej zgody.
Warte odnotowania jest to, że by nie tracić czasu zdecydowano się prowadzić prace związane z rejestracją NIST i przygotowaniem budynku do prowadzenia działalności statutowe równolegle z działaniami na rzecz pozyskania nieruchomości w trwały zarząd. Już 7 września 2015 r. uzyskano zgodę na dysponowanie nieruchomością, 10 listopada 2015 r. podpisano umowę użyczenia budynku, a 12 listopada nastąpiło przejęcie go przez NIST. Było to niezwykle istotne, gdyż pozwoliło na zintensyfikowanie prac związanych z doposażaniem w wyposażanie niezbędne do prowadzenia działalności biurowej i szkoleniowej oraz budowę infrastruktury zapewniającej bezpieczeństwo obiektu. Dzięki temu już od początku grudnia gotowe do użytkowania są dwie sale konferencyjne - na 40 i 20 miejsc - przygotowana też została część biurowa i doprowadzone media.
Kolejny, ważny fakt związany z uruchamianiem NIST, wiąże się z planem finansowym i zagwarantowaniem środków na działalność merytoryczną. Akceptację dla tego typu wydatków NIST uzyskał w dniu 30 października i niezwłocznie przystąpiono do zamawiania ekspertyz, raportów i opinii dotyczących działalności jednostek samorządu terytorialnego oraz rozpoczęto przygotowania do przeprowadzenia szkoleń z zakresu prowadzenia gospodarki finansowej JST oraz wdrażania profilu zaufanego wśród pracowników samorządowych.
Priorytety działań
Wobec ograniczonych środków finansowych przyjęto priorytetowy zakres działań będących odpowiedzią na potrzeby administracji rządowej, wskazywane m.in. przez resort odpowiedzialny za dział administracja publiczna oraz środowiska samorządowe np. organizacje samorządowe tworzące KWRiST.
Zakres tematyczny obejmuje 4 obszary działań:
- wsparcie jednostek samorządu terytorialnego we wdrażaniu rozwiązań zawartych w ustawach uchwalonych w roku 2015, a dotyczących działalności gmin, powiatów i województw m.in. w zakresie tworzenia związków metropolitalnych, łączenia jednostek samorządu terytorialnego, tworzenia związków gminno-powiatowych, tworzenia centrów usług wspólnych,
- budowa e-administracji m.in. uruchamiania usług realizowanych przez samorządy na platformie ePUAP, popularyzacji Profilu Zaufanego, wdrażanie rozwiązań zarządczych z wykorzystaniem narzędzi informatycznych, popularyzacja idei budowania Inteligentnych Miast,
- budowa nowoczesnego i efektywnego systemu finansów publicznych, w tym w części dotyczącej działalności samorządów terytorialnych m.in. standaryzacja usług świadczonych przez gminy, powiaty i województwa, tworzenie sytemu wyrównawczego, kategoryzacja gmin, analizowanie efektywności obowiązującego systemu kształtowania dochodów jednostek samorządu terytorialnego i przedstawiania propozycji nowych rozwiązań w tym zakresie
- działania związane z kontynuacją bardzo wysoko ocenianych przez samorządy projektów realizowanych przez MAiC z środków unijnych: Akademia Liderów Samorządowych oraz Służba przygotowawcza dla pracowników jednostek samorządu terytorialnego, a także przygotowanie i realizacja w imieniu MAiC projektu systemowego dotyczącego monitorowania usług publicznych świadczonych przez samorządy terytorialne, w ramach POWER, działanie 2.18 Wysokiej, jakości usługi administracyjne.
Co ważne, większość rozpoczętych w 2015 roku przedsięwzięć, będzie punktem wyjścia do szerszych prac i badań planowanych w kolejnych latach.
Działania realizowane przez NIST
Porozumienia o współpracy
Instytut zawiera porozumienia z ośrodkami akademickimi, organizacjami samorządowymi oraz organizacjami obywatelskimi na podstawie, których realizowane są praktyczne przedsięwzięcia istotne dla funkcjonowania lokalnych i regionalnych wspólnot mieszkańców.
Do tej pory podpisano porozumienia:
- z Akademią Górniczo – Hutniczą w Krakowie,
- ze Śląskim Związkiem Gmin i Powiatów,
- z Krajowym Stowarzyszeniem Sołtysów,
- ze Stowarzyszeniem Gdańsk, Gdynia, Sopot Obszar Metropolitalny.
Inne przedsięwzięcia NIST
- Współorganizowanie w Łodzi konferencji „Od Solidarności do Samorządności” połączonej z wręczaniem odznaczeń za zasługi dla samorządu terytorialnego,
- Organizacja w Warszawie pierwszego posiedzenia Rady Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego,
- Uczestnictwo w procesie legislacyjnym w Sejmie i Senacie,
- Stałe uczestnictwo i wystąpienia podczas posiedzeń Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego,
- Uczestnictwo i wystąpienia podczas Kongresu Gmin Wiejskich,
- Przeprowadzenie konkursu na logo NIST i budowanie strony internetowej Instytutu oraz strony BIP.
Po co ten Instytut
3 września 2015 r. wydane zostało Zarządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie utworzenia Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego (NIST). Utworzenie Instytutu wynikało z potrzeby stworzenia podmiotu, który będzie przygotowywał merytoryczne podstawy do modernizowania administracji publicznej w Polsce oraz budował podstawy naukowe do korekt działania samorządów terytorialnych. Była to odpowiedź na przedkładane od wielu lat postulaty środowisk samorządowych, które wskazywały, że już w latach międzywojennych działała tego typu instytucja, która bardzo efektywnie wpływała na budowę samorządności w Polsce. Organizacje samorządowe słusznie podkreślały, że obecnie zmiany w administracji i zarządzaniu państwem odbywają się najczęściej bez przygotowania merytorycznego i kompleksowego, uzasadnionego naukowo spojrzenia na ustrój państwa (wręcz odwrotnie zmiany te często wynikają z jednorazowych zdarzeń lub opinii pojedynczych osób).
Dlatego głównym zadaniem Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego jest realizacja projektów na rzecz harmonijnego rozwoju samorządu terytorialnego i podnoszenia standardów jego działania.
Statutowe zadania NIST
- opracowywanie ekspertyz, opinii oraz ocen dotyczących stanu funkcjonowania samorządu terytorialnego i jego organów;
- opracowywanie koncepcji zmian aktów prawnych dotyczących samorządu terytorialnego;
- działalność wydawnicza i promocyjna oraz edukacyjna i szkoleniowa, w tym gromadzenie, przetwarzanie i upowszechnianie informacji, wyników badań i prac rozwojowych w zakresie objętym przedmiotem działania Instytutu w formie publikacji, konferencji, sympozjów, seminariów krajowych i międzynarodowych;
- wsparcie samorządu terytorialnego w zakresie zarządzania, jakością;
- realizacja programów i projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej;
- popularyzowanie idei rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i budowy e-administracji.
W ramach wykonywanych zadań Instytut w szczególności współpracuje z organami administracji rządowej i samorządowej, organizacjami pozarządowymi, innymi podmiotami, krajowymi i zagranicznymi oraz wdraża powierzone programy i projekty.